Oreka ekonomikoa

Jon Rivero eta Iraide Calderón

Ekonomistek betidanik izan dute Ekonomia zientzia zehatz bat (Matematikak bezala) izateko nahia. Baina, posiblea al da hori? Posiblea da merkatuen arteko erlazio zehatzak aurkitzea? Historian zehar, hainbat ekonomialari haien teoriak aurkeztu egin dituzte, aipatutako helburuetara ailegatzeko.

Hasteko, XIX.mendean kokatuko gara, hain zuzen ere 1815.urtean. Une honetan Francis Edgeworth ekonomialariak bere liburua “Psikika Matematikoa” argitaratzen du. Liburu hau oso inportantea da, Ekonomiaren esparruan lehenetariko lan matematikoa delako. Edgeworthen ustez, ekonomiaren funtzionamendua aldagarri matematikoen bidez azaldu daiteke, eta hortaz, ekuazioetaz osatutako eredu bat aurkezten du. Bere ideia honetan datza: merkatuan lor ditzakegun probetxu ekonomiko guztiak zenbat plazer ematen diguten arabera sailkatzen dira; hau da, merkatuaren eskaintza handitu edo txikituko egingo da segun eta zer probetxu hartzen duten eskatzaileek horretaz. 

Ekonomia Marxista

Jone Lores eta Libe Gómez

Kapitalismoa sortu zenetik filosofo politikoak beti egon dira sistema honi beste irtenbide bat topatzen. Karl Marx ekonomilaria izan zen lehena hau lortzen.
Bere ustez, gizartearen antolaketa ekonomikoak oinarritzen du gizartearen antolaketa politiko eta soziala, hau da, ekonomiak bideratzen du aldaketa soziala. Berak pentsatzen zuen historia markatzen zuena antolaketa ekonomikoa zela.
1848an idatzi zuen ”el manifiesto comunista” eta esaten zuen kapitalismotik sozialismora pasatzeko irautza bat beharrezkoa zela.
Baina ez zen guztiz kritikoa kapitalismoarekin, bere ustean, kapitalismoa pasatu beharreko etapa bat zen eta honek zituen akatzek eramango zuten sistema honen gainberara.
Kapitalismoari egindako kritika bat adibidez izan zen gizartea bitan banatuko zuela: alde batetik burgesia, ekoizpen baliabideen jabeak eta proletargoa, langileria..

Diruarekin dirua egin.

Uxue Valero eta Uxue Casanova.

Mesopotamian duela 5000 urte jendeak dirua maileguan utzi eta maileguan eskatzen zuten. XIV. mendera arte ez zen bankua agertu, Italiaren iparraldean.
Herrialde honen lokalizazioa oso ona zen merkataritzarako, Asia, Afrika eta Europarekin egiten zuen. Batez ere, Venezia eta Florentzia hartu zuten merkataritza arloa.

• Venezia: Itsasoaren mende zegoen.
• Florentzia: Iparraldeko Europako produkzioan eta merkataritzan oinarritzen zen. Bere merkatariak eta finantzaileak Medici bankuan agrupatu ziren.

Eskaria eta eskaintza

Oihane Cerruela, Aidé Martín eta Janire Lorenzo

Eskaria eta eskaintza teoria ekonomikoaren oinarriak dira; hau da, merkatuan dauden produktu eskuragarrien kantitatea eta kontsumitzaileek produktu bat eskuratzeko nahiaren arteko interakzioa da, Erdi Aroan sortuta.

Hainbat ekonomilarien teoría adierazten dutenez; Nahiz eta prezioa justu izan behar eskarientzat, kontuan izan behar da ere produktutuen kostea. Alfred Marsall ekonomilari britaniarra konprobatu zuen bezala, eskaria eta eskaintza elkarrekin lantzen dute merkatuko prezioa ezartzeko. Bi merkatu mota daude: A epe laburrekoa(janaria, edariak…) eta B epe luzeean (altzairuak…).

’Marshalen artaziak’ grafiko bat da non eskaria eta eskaintza gurutztzen dira x bat sortuz. Bi lerroak elkartzen diren lekuari oreka puntua esaten zaio.eskaintza eta eskariaren oreka lortzeko ezaugarri hauekbete behar ditu:

Gizon ekonomikoa

Maialen García eta Leire Lorenzo

Irudikapen teoriko honen arabera gizakiak portaera arrazionala izango luke ekonomi estimuluen aurrean, ezagututako informazioa modu egoki batean prozesatzeko gai izanda eta ondorioen arabera behar bezala jokatuta.
Eredu ekonomiko gehienak, pertsonak izaki interesatuak eta arrazionalak direla oinarritzen dira.
homo oeconomicus eredu ekonomiko bat definitzen du pertsonak bakarrik bere ongizatea lortzeko gauza errezena eta dembora gutxiago eramaten duen aukera egingo dutela.
Lehenego pertsonak ideia hau formulatzen Adam Smith izan zen.

Monetarekin, trukea ez da beharrezkoa.

Unai Herraiz eta Ander Roca

Munduko leku askotan, biztanleriak eboluzionatzen du monetarik gabeko gizarte baterantz, non ondasunak kreditu txartelekin, edo transferentzia elektronikoz baita mugikor chip-ekin erosten dira. Historian zehar dirua erabili da errespetu seinal moduan, estatu sozialaren sinboloz, eta gizabanakoen, familien edo herrialdeen boterea adierazteko. Quibaly Kan-ek moneta sartzen du Mongol inperioan XIII. mendean. 3000 K.a. urtean Mesopotamian sicloa moneta gisa erabiltzen zen. 700 K.a. urtean Egina irla grekoan moneta antzinenak fabrikatzen ziren. XIII. mendean, Marco Polok “pagaré”-ak Txinatik Europara eramaten ditu, non bankari italiarrek erabiltzen dituzte. 1696. urtean, Eskoziako Bankua bihurtzen da lehenengo entitate kmoertziala non paper moneta emititzen da.

1971an, Estatu Batueta-ko presidenteak, Richard Nixon, anulatzen du dolarra urreara bihurtzeko ahalmena.

Balio-Lanaren teoria

Gaizka Castillero eta Irati Diego

Teoria honek azaltzen duena da produktu baten prezioa zuzenki duela jatorria produktu hori ekoizteko egin den esfortzuan (lana):

Baliabide naturalak lanaren bidez lehengai bihurtzen dira - Lehengai horiekin, lan eginez, makinak eratzen ditugu - Makina horiekin, lan eginez, beste lehengai batzuk produktu bihurtzen ditugu.

Lanaren garrantzia produktu edo zerbitzu baten balioa ezartzeko bazuen bere garrantzia Antzinako Grezian, eta ideia honek mugimendu filosofiko bat zabaldu zuen. Adibidez: eskulangile batek aste bat ematen badu sare bat josten, ez du trukatuko goiz batean zizelkatutako egurrezko objetu batekin.

Lanaren banaketa

María Martínez eta Maialen Santos

Adam Smith ekonomialari eta filosofo eskoziarra izan zen lanaren banaketa sortu zuen batek. Berak sortu zuen pentsatzen zuelako lana hainbat pertsonen arteanzatitzen bazutela askoz askarrago egingo zutela eta gehiago sortu ahal izango zutela, ideia hau azaltzeko, "La riqueza de las naciones"- Nazioen aberastasuna, obra idatzi zuen.
Adam Smithek pentsatzen zuen lanaren banaketa balio zuela hiru gauzetarako:

Jabetzaren pribatuak

Enara Herranz eta Alazne Sesmero

Jabetza pribatua pertsonek zein enpresek kapitala, lurrak, ondasunak edo beste edozein betza eskuratu, kontrolatu, erabili eta oinordetzan uzteko eskubidea da. 

Gizarte primitiboetan nahiz eta nolabaiteko jabetza pertsonala existitu, jabetza pribatuaren kontzeptua abeltzaintza eta nekazaritzarekin batera jaiotzen da. Aldi berean eratu zen ere familia tradizionala. Familiaren sorrerak gizonek bere ondasunak bere ondorengoei uztea bermatzen zuen. Engelsen hitzetan, monogamiaren sorrerak ere (emakumearenak, noski) arrazoi ekonomikoak izan zituen. Gizonak bere seme-alabei bakarrik utziko zizkien bere aberastasunak, hau da, emakumeak ezin zuen beste edonorekin ondorengorik eduki, gizonak aldiz bai. Han hasi zen emakumea gizonaren jabetza bezala ikusten, eta hemen ematen da patriarkatuaren jaiotza.